Dayanıqlı İcma İnkişafı və Vətəndaşlıq Təhsili

Dayanıqlı icma inkişafı (Dİİ) yalnız yerli icmaların sosial-iqtisadi şərtlərini yaxşılaşdırmaq deyil, həm də təbii resurslardan səmərəli istifadə etməklə gələcək nəsillərin ehtiyaclarını qarşılamaq qabiliyyətini dəstəkləyən geniş bir konsepsiyadır. Bu təlimatda dayanıqlı icma inkişafı, xüsusən də vətəndaşlıq təhsili kontekstində izah edilir, çünki cəmiyyət üzvlərinin aktiv iştirakçılığı olmadan heç bir dayanıqlı inkişaf mümkün deyil.

Azərbaycanın sosial, iqtisadi və ekoloji problemləri ilə üzləşdiyi bu dövrdə vətəndaşların icma həyatında aktiv iştirakı cəmiyyətin inkişafı üçün əsas amillərdən biridir. Vətəndaşlıq təhsili, insanların hüquq və vəzifələrini anlamağı, cəmiyyətdə öz rollarını dərk etməyi, vətəndaş hüquqlarını müdafiə etməyi və gələcək nəsillərə yaşanılacaq bir mühit təmin etmək üçün addımlar atmağı öyrədir.

Bu təlimat icmaların öz resurslarından necə daha səmərəli istifadə edə biləcəyini, təbii mühitin qorunmasını və vətəndaşların cəmiyyətin inkişafında daha aktiv rol oynaması üçün necə təlimatlar tətbiq edə biləcəyini əhatə edir.

1. Dayanıqlı İnkişafın Əsas Prinsipləri

Dayanıqlı inkişafın üç əsas komponenti var: ekoloji davamlılıq, iqtisadi davamlılıq və sosial davamlılıq. Bu prinsiplər balanslaşdırılmadan icma inkişafı mümkün deyil.

1.1 Ekoloji Davamlılıq

Ekoloji davamlılıq ətraf mühitin qorunmasını və resursların uzunmüddətli istifadəsini təmin etməyi nəzərdə tutur. Bu, xüsusilə kənd təsərrüfatında, suvarma sistemlərində, enerji istifadəsində və tullantıların idarə olunmasında vacibdir. Azərbaycan ərazisində torpaq və su resurslarının düzgün idarə olunması gələcək nəsillər üçün təbii resursların qorunması baxımından əhəmiyyətlidir.

Ekoloji davamlılıq icma inkişafı üçün əsasdır, çünki ətraf mühitin mühafizəsi ilə əlaqədar olan layihələr həm təbiəti qoruyur, həm də icma üzvlərini ətraf mühitə daha şüurlu yanaşmağa təşviq edir.

Nümunə:

Gəncə və digər regionlarda təbii qaz əvəzinə günəş enerjisinin istifadə edilməsi üzrə həyata keçirilən layihələr icmaların həm enerji xərclərini azaldır, həm də ekoloji cəhətdən faydalı olur. Belə layihələr yerli icma üzvlərinin ətraf mühitin qorunması istiqamətində maarifləndirilməsini və təbii ehtiyatlardan daha səmərəli istifadə etməsini təmin edir.

Əsas Məqamlar:

• Ekoloji maarifləndirmə icma üzvlərinin enerji qənaəti və tullantıların düzgün idarə edilməsi mövzusunda şüurlu addımlar atmasını təmin edir.
• Su ehtiyatlarının səmərəli idarə olunması kənd təsərrüfatı üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir.
• Yenidən bərpa olunan enerji mənbələrinin istifadəsi gələcək nəsillərin maraqlarına xidmət edir.

Praktik Tapşırıq: Təlim iştirakçıları öz ev və iş yerlərində enerji istehlakını azaltmaq üçün fərdi enerji qənaəti planı hazırlayırlar. Hər iştirakçı günəş enerjisindən istifadə etmək üçün mümkün variantları nəzərdən keçirir və tullantıların təkrar emalı üzrə bir fəaliyyət planı hazırlayır.

1.2 İqtisadi Davamlılıq

İqtisadi davamlılıq yerli icmaların maliyyə sabitliyini qorumağa və yerli iqtisadi resursların düzgün idarə olunmasına yönəlmişdir. İqtisadi inkişaf uzunmüddətli olmalıdır və eyni zamanda resursların tükənməsinə gətirib çıxarmamalıdır. Bu yanaşma Azərbaycanda iqtisadi sabitlik və yerli bazarların gücləndirilməsi üçün vacibdir.

İcmanın öz ehtiyaclarını ödəyən bir iqtisadi model yaratması və xarici mənbələrə olan asılılığı azaltması iqtisadi davamlılığın əsasını təşkil edir. Belə bir model icmanın iqtisadi inkişafını təşviq etməklə yanaşı, vətəndaşların iş yerləri əldə etməsinə və gəlir mənbələrinin genişlənməsinə kömək edir.

Nümunə:

Azərbaycanın kənd icmalarında yerli məhsulların bazara çıxarılması və kiçik bizneslərin dəstəklənməsi icma iqtisadiyyatının inkişafına kömək edir. Misal üçün, Quba və Lənkəran bölgələrində kənd təsərrüfatı məhsullarının bazarlarını inkişaf etdirmək üçün həyata keçirilən layihələr həm yerli iş yerlərinin yaradılmasına kömək edir, həm də icmanın iqtisadi davamlılığını təmin edir.

Əsas Məqamlar:

• Yerli resurslardan səmərəli istifadə etmək icmanın iqtisadi sabitliyini artırır.
• Dayanıqlı iqtisadi inkişaf üçün yerli bazarların gücləndirilməsi və kiçik bizneslərə dəstək vacibdir.
• İcma iqtisadiyyatının davamlılığı xarici asılılığı minimuma endirməklə mümkün olur.

Praktik Tapşırıq: İştirakçılar icma üzvləri ilə birgə yerli iqtisadi resurslardan səmərəli istifadə etməyə dair biznes plan hazırlayırlar. Məsələn, kənd təsərrüfatı məhsullarının təkrar istehsalını və satışı üzrə yeni bir model yaradırlar.

1.3 Sosial Davamlılıq

Sosial davamlılıq bütün cəmiyyət üzvlərinin bərabər imkanlara malik olmasını və resurslardan bərabər şəkildə faydalanmasını təmin edən əsas prinsiplərdən biridir. Bu, xüsusilə zəif qrupların (qadınlar, yaşlılar, etnik azlıqlar) müdafiəsinə yönəlmişdir və Azərbaycan kimi multikultural ölkədə sosial ədalət və bərabərlik prinsipləri vacib rol oynayır.

Vətəndaşlıq təhsili, sosial davamlılığı təmin etmək üçün insanlara cəmiyyətin qərar qəbul etmə proseslərində aktiv iştirak etməyi və bütün qruplar üçün bərabər hüquqların təmin olunmasını öyrədir.

Nümunə:

Bakı şəhərində keçirilən sosial proqramlar vasitəsilə qadınların və yaşlıların iş yerləri və təhsil müəssisələrinə inteqrasiyası təşviq edilir. Bu layihələr sosial bərabərliyi artırmaqla yanaşı, cəmiyyətin daha inklüziv olmasına kömək edir.

Əsas Məqamlar:

• Zəif qrupların hüquqlarının müdafiəsi və cəmiyyətin qərarlarında iştirak etməsi sosial davamlılığı təmin edir.
• Təhsil, səhiyyə və məşğulluq kimi sahələrdə bərabər imkanların təmin edilməsi sosial sabitliyə töhfə verir.
• Cəmiyyətin bütün qrupları qərar qəbul etmə prosesinə cəlb olunmalıdır.

Praktik Tapşırıq: Təlim iştirakçıları bir sosial bərabərlik layihəsi hazırlayırlar. Layihədə qadınlar, qaçqınlar və ya yaşlıların cəmiyyət həyatında iştirakını artırmaq üçün tədbirlər təklif edilir.

2. Vətəndaşlıq Təhsili və Dayanıqlı İnkişaf

2.1 Aktiv Vətəndaşlıq: İcma üzvlərinin rolunun genişləndirilməsi

Aktiv vətəndaşlıq cəmiyyətin dayanıqlı inkişafı üçün vacibdir. Bu yanaşma yalnız seçkilərdə iştirak etməklə məhdudlaşmır; həm də cəmiyyətin həyatında aktiv iştirak etməyi və yerli məsələlərə töhfə verməyi əhatə edir. Azərbaycanda icma üzvlərinin sosial-iqtisadi problemlərin həllində daha fəal iştirak etməsi yerli icmaların davamlı inkişafına kömək edir.

Əsas Məqamlar:

• Vətəndaşlar öz icmalarında baş verən məsələlərdə fəal iştirak etməlidirlər.
• İctimai müzakirələr və qərar qəbul etmə prosesləri vasitəsilə icma üzvləri öz hüquq və vəzifələrini həyata keçirməlidirlər.
• Aktiv vətəndaşlıq yerli siyasətlərin formalaşdırılmasına və həyata keçirilməsinə təsir göstərir.

Praktik Tapşırıq: Təlim iştirakçıları öz icmalarında sosial və ekoloji problemlərin həlli üçün bir tədbirlər planı hazırlayırlar. Plan yerli rəhbərliklə müzakirə edilir və icma üzvləri tərəfindən təsdiq edilir.

2.2 İctimai İştirakın Artırılması

İctimai iştirakın artırılması dayanıqlı inkişaf üçün əsas amillərdən biridir. İnsanların yerli problemlərin həllinə cəlb olunması, öz icmalarının inkişafında rol alması və qərar qəbul etmə proseslərinə qatılması bu istiqamətdə atılan addımlardır. Azərbaycanda vətəndaş cəmiyyəti təşkilatlarının bu prosesdə fəal rolu vardır.

Nümunə:

Bakı və Sumqayıt şəhərlərində icma şuraları tərəfindən təşkil olunan açıq forumlar vətəndaşların yerli problemlər barədə səs qaldırmasına və qərarların qəbulu prosesinə təsir etməsinə imkan yaradır.

Əsas Məqamlar:

• İctimai iştirakın artırılması cəmiyyətin birgə inkişafına töhfə verir.
• Vətəndaşlar qərar qəbul etmə prosesində iştirak etməklə öz icmalarını dəyişə bilərlər.
• İctimai iştirak sosial, iqtisadi və ekoloji dayanıqlığın təmin olunmasına kömək edir.

Praktik Tapşırıq: Təlim iştirakçıları öz icma problemlərini təyin edərək, bu problemlərin həlli yollarını müzakirə edən bir debat keçirirlər. Debat zamanı hər bir iştirakçı öz fikirlərini irəli sürərək, qərarların necə alınacağına dair təkliflər verir.

3. Dayanıqlı İnkişaf Layihələri üzərində İş

3.1 Layihə Planlaşdırması

İcma inkişafı layihələrinin uğurla həyata keçirilməsi üçün düzgün planlaşdırma vacibdir. Layihə planlaşdırması prosesində icma üzvlərinin iştirakı təmin edilməli və layihə icmanın ehtiyaclarına uyğun olmalıdır. Bu proses həm yerli liderlərin, həm də icma üzvlərinin iştirakı ilə həyata keçirilməlidir.

Nümunə:

Bərdə şəhərində həyata keçirilən su təmizləmə sistemi üzrə bir layihə icma üzvlərinin aktiv iştirakı ilə icra olunmuşdur. Layihə su təchizatının keyfiyyətini artırmaqla yanaşı, həm də ekoloji davamlılığı təmin etmişdir.

Əsas Məqamlar:

• Layihənin planlaşdırılması icma üzvlərinin ehtiyaclarına uyğun olmalıdır.
• İştirakçılar layihənin həyata keçirilməsi prosesində aktiv rol almalıdırlar.
• Layihənin icrası zamanı ekoloji və iqtisadi davamlılıq prinsipləri nəzərə alınmalıdır.

Praktik Tapşırıq: İştirakçılar öz icmalarında mövcud olan sosial və ekoloji problemlər üzərində bir layihə planı hazırlayırlar. Bu plan icmanın ehtiyaclarına uyğun olaraq hazırlanır və resursların səmərəli istifadəsi üzərində qurulur.